جهانی شدن که گویا فرایندی ناگزیر و اجتناب ناپذیر است جوامع مختلف را با چالشهای متعددی روبرو کرده است. از ابعاد مهم این رویارویی، وضعیت بحران‌زای  قومیت‌ها است؛ بحرانی که می‌تواند «تهدید» و یا  «فرصت» تلقی شود.

مساله بقا، زوال و احیای هویت قومی مردمان قشقایی به عنوان یک رکن اصلی و تاثیر گذار در تاریخ ایران در فرایند جهانی شدن هموراه از دغدغه‌های ذهنی نگارنده بوده است.

در معرفی قوم قشقایی بایستی گفت که آنان مردمانی هستند که عمدتا در جنوب ایران ساکن هستند و محدوده آنان از شمال به استان اصفهان و چهارمحال بختیاری و از جنوب به سواحل خلیج ایران و از غرب به استان خوزستان و از شرق به استان کرمان محدود می‌شود. بطور کلی قلمرو قشقایی‌ها در ناحیه‌ای بین سواحل خلیج ایران و اصفهان قرار دارد و سلسله جبال زاگرس از میان سرزمین قشقایی‌ها می‌گذرد.

منابع هویت قشقایی عبارتداز: 1-زبان ترکی قشقایی2-سنت 3-ایران 4-دین 5-مدرنیته.

اما در شرایط متفاوت زمانی و مکانی ممکن است یکی از این منابع در مرکز قرار گیرد و سایر در حاشیه و همین باعث می شود که تصور قشقایی‌ها از هویتشان متحول شود.

جهانی شدن موضوعی بحث انگیز، چند بعدی و در عین حال مبهم است. ابهام مفهومی آن را باید در دو طرز تلقی «فرایند تعمیمی» و « پروژه تحمیلی » جستجو کرد.1

با عنایت به دو رویکرد مزبور پژوهش حاضر سعی دارد دو نگرش خوش بینانه و بدبینانه به مقوله جهانی شدن و تاثیر آن بر هویت قومی مردمان قشقایی را تجزیه و تحلیل نماید. در رویکرد نخست، جهانی شدن نه تنها به تضعیف هویت قومی منجر نمی‌شود بلکه با حفظ آن به عنوان واسطه و میانجی میان فرهنگ‌های قومی و و فرهنگ جهانی ، درصدد شکل‌دهی به آن براساس الگوی تعامل مبتنی بر هم‌کنش مفید و ارتباط دو سویه موثر فرهنگ‌ها و خارج ساختن آن از حالت تنگ و متعصب نژادی و قومی است. براساس رویکرد دوم، جهانی شدن هویت قومی را تضعیف می‌کند چرا که خواهان یکسان سازی فرهنگ‌ها و ادغام فرهنگ‌های بومی و محلی در فرهنگ جهانی مسلط است به گونه‌ای که هویت‌های فراملی و فروملی بر هویت قومی و ملی غالب غالب و چیره شوند و فرهنگ استعلایی و تحمیلی غرب و شرق موجبات خود بیگانگی فرهنگی در هم ریختگی اجتماعی کشورهای جهان سوم را فراهم آورد.

پژوهش حاضر با تلقی هویت قومی قشقایی به عنوان شکل اولیه هویت جمعی و بعد روانشناختی تعلق افراد و اعضای این جامعه به باورها، انگاره‌ها، عقاید، ارزش‌ها، هنجارها، آیین‌ها، آداب و رسوم، نمادها، اسطوره‌ها و سایر ویژگی‌های فرهنگی که یک جامعه را از دیگر ملت‌ها و جوامع متمایز می‌سازد و با تلقی جهانی شدن به عنوان روندی تاریخی و دگرگونی مفهومی که تغییرات و تحولاتی را در برداشت‌ها، باورها، اندیشه‌ها و سلیقه‌های ملت‌ها به همراه دارد و دامنه آن هویت فرهنگی را نیز فرا گرفته است؛ در پاسخگویی به این سؤال اصلی است که جهانی شدن چه تاثیری را بر هویت قومی مردمان قشقایی خواهد گذاشت؟ به تبین این فرضیه خواهد پرداخت که جهانی شدن موجب تقویت هویت قوم قشقایی خواهد شد.

با توجه به پذیرش این نکته که جهانی شدن و تغییر تحول را در هویت‌های قومی ایجاد خواهد کرد، آثار مثبت و منفی جهانی شدن به عنوان متغیر مستقل و هویت قوم قشقایی به عنوان متغیر وابسته تبیین می‌گردد.

بیان مساله و اهمیت موضوع:

موضوع جهانی شدن، در حال حاضر به صورت پاردایم مطرح است که کل حوزه‌های علوم انسانی و حوزه‌های دیگر را دربرمی‌گیرد، در محافل دانشگاهی کمتر جایی است که از این فرایند  بحثی به میان نیاید.

به این موضوع در حوزه‌های مختلف مانند فرهنگ، اقتصاد و سیاست توجه و در چارچوب این موضوع درباره مسائل و مباحث مهمی مثل حاکمیت و امنیت ملی، تجارت و مالیه بین المللی، فرهنگ اقتصادی و فرهنگ سیاسی جهانی بحث شده است.

با عنایت به ضرورت مواجهه آگاهانه و همه جانبه در قبال فرایند جهانی شدن و توجه به چند گونگی قومی و فرهنگی در ایران، لذا کسب آمادگی عاجل و همه جانبه تخصصی در مدیریت یک جامعه چند قومی و چند فرهنگی ضرورت سامان دادن مطالعات قومی و مبان فرهنگی در چارچوب ملی را برجسته می سازد.

یکی از جدی‌ترین و برجسته‌ترین تهدیدهای جهانی شدن، یکسان سازی سبک زندگی و الگوهای فرهنگی در جهان است. سبک زندگی هر قومیت حاصل تجربه تاریخی هزاران ساله مردمان آن قوم است که با توجه به ویژگی‌های اقلیمی و جغرافیایی، فرهنگی و اقتصادی آن قوم شکل گرفته استو میراث بی‌بدیلی است که از سوی دیگر فرهنگها مورد تهدید قرار می گیرد. جامعه قشقایی به عنوان یکی از اقوام اصیل ایرانی از این قاعده مستثنی نیست.

هدف پژوهش

هدف این پژوهش پی بردن به تاثیرات جهانی شدن بر هویت قومی جامعه قشقایی است و تلاش دارد باتوجه به این که جهانی شدن پدیده‌ای است که با خود تغییرات را به همراه دارد، راهکارهای بهره‌گیری جامعه و تاثیر پذیری حداقلی از آثار منفی جهانی شدن را مورد بررسی قرار دهد و راهکارهایی را برای تبدیل چالش‌ها به فرصت‌ها از طریق «مدیریت تغییر» ارائه دهد.

نتیجه گیری

جهانی شدن یک فرایند واقعی است و به معنای تعامل و نزدیکی بیشتر کشورها، ملت‌ها، و فرهنگ‌ها می‌باشد و از دل این نزدیکی تبعات و نتایج بسیاری متوجه تمام افراد جهانی خواهد شد.

جامعه قشقایی نیز همانند سایر اقوام با پدیده جهانی شدن مواجه است، اگر جهانی شدن برخی از عناصر مهم هویتی قشقایی مانند زبان ترکی، سنت قشقایی و ... را از بین ببرد، نگارنده معتقد است که هویت قشقایی دچار اضمحلال می شود. آنچه که نگارنده در تعامل و ارتباط با مردم قشقایی مشاهده نمود، این است که عناصر مهم هویتی آنان از جایگاه بالایی برخوردار است. به طور مثال، تقریبا همه قشقایی‌ها با فرزندانشان به زبان ترکی (زبان مادری) صحبت می‌کنند، در عین حال زبان دولتی و مرسوم کشور –فارسی- را نیز به آنان یاد می‌دهند. گروه‌های موسیقی بسیار قوی، با ترکیب سازهای سنتی و مدرن، آهنگ‌های زیبای قوم خود را اجرا می نمایند که مورد استقبال جامعه ایرانی و غیر ایرانی قرار می‌گیرد.

همه افراد به خصوص زنان، در مراسم و جشن‌ها، از لباس قشقایی استفاده می‌کنند و سنتهای خود را مانند گذشته البته با تغییرات رویی و ظاهری که جوهره آن همان سنت های اصیل گذشته است برگزار می گردد.

ارتباط افراد قشقایی با یکدیگر، حتی در فاصله‌های جغرافیایی زیاد، به دلیل گسترش امکانات حمل و نقل بیشتر شده است و متعاقب آن ازدواج بین طوایفی بسیار بیشتر از گذشته صورت می‌گیرد و این موضوع باعث افزایش همبستگی آنان در مکانهای مختلف را فراهم می‌آورد.

فرهنگ قشقایی دز آن سوی مرزها نیز اشاعه داده می‌شود، به طور مثال رستورانی در دوبی به نام رستوران قشقایی وجود دارد که غذاهای مخصوص قشقایی مانند بوز قورمه، لای‌پلو و .... در آن سرو می‌شود. همچنین قالی قشقایی و سایر صنایع فرش قشقایی مورد استقبال اروپائیان است. بررسی زبان و ادبیات ترکی قشقایی نیز به عنوان ادبیات برون مرزی در کشورهای ترک زبان نظیر آزربایجان، ترکیه، اوزبکستان، ترکمنستان و ... مطالعه و تدریس می‌گردد. اخیرا شرکت نیسان اقدام تحسین برانگیزی در نامگذاری با برند «قشقایی» در صنعت ساخت خودرو داشته است.

تهدیدات جامعه قشقایی

جامعه قشقایی به دلیل فقدان جغرافیای سیاسی جدید مانند سایر اقوام ایرانی هیچ گونه قدرت تصمیم گیری در خصوص خود و امور کلان مملکتی را ندارد و درنتیجه توانایی مقابله با تهدیدات جهانی شدن را ندارد.

امروزه استقبال فراوان مردمان قشقایی به دلیل نداشتن پایگاه فرهنگی در جامعه سبب گردیده استقبال فراوان قشقایی از فضای مجازی گردیده است. که این فرآیند در کوتاه مدت پاسخگوی جامعه قشقایی خواهد بود ولی در بلند مدت شاهد کاهش منابع علمی و نیز برخی ناهنجاری های اجتماعی خواهیم بود.

جهانی شدن هر چند می توان به عنوان یک فرصت تلقی گردد ولی به دلیل ناصحیح بودن شالوده نظام جهانی شدن سایر جوامع را نیز در گرداب یکسان سازی قرار خواهد داد و با سوالات زیر روبرو می گردیم:

آیا جهانی شدن یک معیار جهانی و مشمول تمامی فرهنگ های جهانی است و فقط مختص یک جغرافیا که سایر ملزم به پیروی از آن است؟

آیا جهانی شدن سبب یک حزبی گردیدن جهان می گردد و قدرت و فرهنگ جدید پایه ریزی می‌گردد؟

آیا جهانی شدن افرادی بی‌ارداه و مطیع پرورش خواهد داد و هرکه از سیستم جهانی شدن خارج گردد محکوم به شکست است؟

گردآورنده: میثاق قرقانی (با استناد به مقاله تاثیرات جهانی شدن بر هویت قومی ایل قشقایی نوشته عبدالکریم شیبانی)